تاریخچه مسجد جامع ساری

مسجد جامع ساری نخستین مسجد مازندران است. مسجد جامع ساری نخستین مسجدی است که مسلمانان در مازندران و حتی سر تا سر کناره جنوبی دریای مازندران بنیاد نهادند و بی تردید قدیمی ترین مسجد مازندران مسجد جامع ساری است.
در این باره اسفندیار آورده است اول امارت که اهل اسلام فرمودند مسجد جامع ساری است. ابوالخصیب فرمود روز دوشنبه ماه سال 144 هجری شیخعلی گیلانی نیز درباره مسجد جامع ساری نوشته است فرزدق که در فتح ولایت سعی بلیغ نموده در ساری ساکن گشته  و مسجد جامع را ساخت . میرظهیرالدین مرعشی نیز نوشته است ابولخصیب والی طبرستان بود و مسجد جامع ساری را او ساخت . یادآور میشود  ابولخصیب مرزدق ولایت دار عرب بعد از سقوط شهر ساری بدست اعراب بود. ابن اسفدیار تاریخ بنای مسجد را از روزگار هارون الرشید و بدست یحیی بن یحیی و یا هانی بن هانی میداند. همین نویسنده آورده است که بنای مسجد به دست مازیار به اتمام رسیده بر اساس این نوشته ابن اسفندیار گنبد این مسجد چهار در دارد که در مقابل سرای باوند ان است و ملیک در ان مکان باغی خرم ساخت که یک طرف ان میدان است و در میدان آن گنبدی است که منوچهر شاه ساخته و در عهد خورشید گاوباره خشتی جدا کند. به این ترتیب و بر اساس نوشته ابن اسفندیار  که کتابش یکی از اسناد معتبر تاریخ مازندران و ایران است می توان گفت با  وجود مسجد جامع در مقابل کاخ اسپهبدان باوندی . احداث باغ در آن کاخ بوسیله ای ملک اردشیر اشاره به میدان و نیز وجود گنبدی که منوچهر شاه بنا نهاد یک گمان این است که جایگاه سه گنبدان ساری پشت مسجد جامع ساری به سمت سبزه میدان بوده باشد رابینو در سفرنامه خود مسجد جامع ساری را اولین بنایی میداند که بدست مسلمین در طبرستانساخته شده وی درباره بنیان گذار تاریخ مسجد اورده است  که بدست ابولخصیب نخستین نایب خلیفه عباسی پس از سقوط ساری  در سال 140 هجری قمری انجام شد.  ملگونف مینویسد مسجد جامع ساری ساخته شده در جای که معبد زردشتیان بوده بنای او گویند از عمربن علایا یحیی است در سال 125 ه.ق مرمت او از مازیار بن قارن زاگرات ساختمان این مسجد را به ابوالخصیب نصبت می دهد که بعد ازمرگ اسپهبد خورشید برای مدت دو سال در طبرستان فرمان راند. 
مکنزی که در سال 1276 هجری به ساری امده بود در باره تاریخ بنای مسجد جامع عقیده دارد که مسجد جامع ساری بیشتر آتشکده بوده است که آرامگاه فریدون شاید منظورش همان سه گنبدان معروف است. نزدیک آن است که امروز نشانی از گور و یحیی نیست. ملگنوف بجز مسجد جامع مدرسه پیوسته آن از مساجد جامع مصطفی خان و حاجی رضا خان و حاجی درویش علی با مدرسه در ساری نام میبرد . رابینو که در سال 1288 و 1289 ه.ق از ساری دیدار کرده  است در سفر نامه خود  از مسجد جامع  و مدرسه سلیمان خان ٬ امامیه با مسجد در مسجد حاج رضا خان٬ حاج مصطفی خان –شاه غازی  چال مسجد و مسجد مادر شاه زاده و نوابیه این شهر یاد می کند. میرزا ابراهیم به سال 1276 ه.ق نوشته است .
ساری شش باب مسجد دارد از جمله مسجد جامع  است که در عهد قدیم  آتشکده بوده .